عناصر مورد نیاز گیاهان

مقدمه:

عناصر پر مصرف (ماکرو) شامل نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم و منیزیم و عناصر کم مصرف (میکرو) شامل آهن، روی، منگنز، مس و بر می باشد و به کودهایی که مجموع عناصر فوق را با هم و به نسبت متناسب دارا باشد اصطلاحاً کود کامل اطلاق میشود؛ گیاهان مختلف بر حسب نیاز و با توجه به نتایج آزمایش برگ و خاک به کودهای فوق نیازمند خواهند بود.
تمامی موجودات زنده از جمله گیاهان برای رشد و نمو نیاز به غذا دارند، خاک تأمین کننده اکثریت عناصر غذایی مورد نیاز گیاه می باشد؛ به جزء کربن، اکسیژن و هیدروژن که عمدتاً از طریق آب و هوا تأمین میگردند منبع اصلی بقیه عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان، محلول خاک می باشد؛ در خاک تقریبا تمام عناصر غذایی که در جدول تناوبی وجود دارد، موجود می باشد؛ بخش بالایی از این عناصر در گیاه قابل اندازه گیری است اما گیاه برای جذب این عناصر حالت انتخاب ندارد و بدون در نظر گرفتن مفید یا مضر بودن آنها را جذب می کند؛ تغذیه صحیح گیاه یکی از عوامل مهم در بهبود کیفی و کمی محصول به شمار می آید؛ در تغذیه صحیح گیاه نه تنها باید هر عنصر به اندازه کافی در دسترس گیاه قرار گیرد بلکه ایجاد تعادل و رعایت نسبت میان میزان عناصر مصرفی از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا در حالت عدم تعادل تغذیه ای با افزودن تعدادی از عناصر غذایی نه تنها افزایش عملکرد رخ نمی دهد و اختلالاتی در رشد گیاه ایجاد شده و در نهایت کاهش محصول بروز میکند.

عناصر غذایی مورد نیاز:

عناصر غذایی مورد نیاز گیاه به سه دسته تقسیم میشوند:

1- عناصر مضر یا غیر ضروری

۲- عناصر مفید

3- عناصر لازم یا ضروری

عناصر مضر (Non-essential elements)

عناصری هستند که برای رشد و نمو گیاه زیان آورند و در برخی موارد غلظت های کم این عناصر می تواند موجب کاهش قابل توجه ای در عملکرد و رشد گیاه گردد؛ و از جمله این عناصر میتوان به سرب، کادمیوم و جیوه اشاره کرد.

عناصر مفید (Beneficial elements)

عناصری هستند که در صورتی که در محیط به مقدار کافی موجود باشند سبب بهبود رشد گیاه و یا گیاهان خاصی می شوند به عنوان مثال سدیم برای چغندرقند سیلیس برای برنج، جو، نیشکر و تا حدی برای گوجه فرنگی کبالت برای تثبیت بیولوژیکی نیتروژن توسط ریزوبیومها و جلبکهای سبز آبی خاصی مفید می باشد و ید برای جلبکهای قهوه ای و وانادیم برای یک نوع جلبک سبز مفید میباشند.

عناصر لازم یا ضروری (Essential Elements)‏

آرنون و اسکات سه معیار را برای ضروری بودن یک عنصر عنوان نموده اند. این سه معیار عبارت است از :

1- گیاه بدون آن عنصر قادر به تکمیل چرخه حیات خود نباشد.

2- وظیفه أن عنصر توسط عنصر دیگری قابل انجام و جایگزینی نباشد.

3- عنصر مستقیماً در متابولیسم و تغذیه گیاه نقش داشته باشد.

بر اساس معیارهای فوق تاکنون ۱۶ عنصر برای رشد و نمو گیاهان ضروری تشخیص داده شده است که شامل کرین،اکسیژن، هیدروژن، نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، گوگرد، آهن، منگنز، روی، مس، بر، مولیبدن و کلر می باشند؛ سه عنصر اول کربن، اکسیژن و هیدروژن قسمت اعظم ماده خشک گیاهی (۶۰ تا ۹۰ درصد) را تشکیل می دهند و کمبود آنها به جزء در مورد کمبود آب دیده نمی شود؛ این سه عنصر عمدتاً از طریق آب و هوا تأمین میشوند؛ سه عنصر فوق همراه با شش عنصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم عناصر کودی کلسیم و منیزیم عناصر آهکی و گوگرد؛ عناصر غذایی پر مصرف یا پر نیاز برای گیاهان هستند و هفت عنصر دیگر آهن، منگنز، روی، مس، بر، مولیبدن و کلر عناصر غذایی کم مصرف یا کم نیاز یا ریز مغذی هستند و طبق قانون مینیمم لیبک (۱۸۴۰ Libek Low) عنصری که به کمترین مقدار تأمین می شود، محدود کننده میزان تولید می باشد.

عناصر غذایی کم مصرف:

گیاهان همان گونه که بدون عناصر پر مصرف قادر به ادامه حیات نیستند، بدون استفاده از عناصر غذایی کم مصرف نیز قادر به ادامه حیات نخواهند بود؛ تفاوت عمده ای که این عناصر با عناصر پر نیاز دارند این است که این عناصر در مقایسه با عناصر پر نیاز به مقدار کمتری مورد نیاز گیاهان هستند و به عبارت دیگر تفاوت این دو دسته در مقدار نیاز گیاهان به آنها است، اما ریز مغذی ها علیرغم نیاز کم جایگاه ویژه ای در تولیدات کشاورزی دارند؛ از زمان کشف ضروری بودن این عناصر تاکنون تحقیقات زیادی بر روی هر یک از این عناصر انجام شده است اما در سالهای اخیر علاقه و توجه روز افزونی به نقش این عناصر در تولیدات کشاورزی معطوف شده است دلایل زیادی برای این امر وجود دارد که مهمترین آنها عبارتند از:
۱- پیشرفت در روشهای آزمون خاک و تجزیه بافت گیاهی برای تشخیص کمبود آنها.
2- وجود آمارهای زیاد در مورد عکس العمل گیاهان زراعی و باغی به مصرف این عناصر.
3- خارج شدن مقدار زیادی از این عناصر در اثر تولیدات کشاورزی در طول زمان.
4- نقش عناصر کم مصرف در کنترل و جلوگیری از آفات و بیماریهای گیاهی.
۵- استفاده زیاد از حد از کودهای با درجه خلوص بالا و بدون این عناصر.
6- ایجاد کمبود این عناصر در اثر مصرف زیاد و دراز مدت فسفر.
7- استفاده کم از کودهای حیوانی در تولیدات کشاورزی.
8- نیاز به عناصر کم مصرف برای تولید عملکرد بالا.
9- کمبود روز افزون این عناصر در جوامع بشری.

*برای دیدن خصوصیات و کاربرد هر عنصر برای گیاهان به قسمت مقالات مراجعه کنید*

منبع:

کتاب کود و کشاورزی

گردآوری و تالیف:

مهندس سهراب چنداز

مهندس رضا خاکرنگین